Aspe door de eeuwen heen: druiven en klokkentorens
De geschiedenis van Aspe is er één die niet luid schreeuwt, maar zachtjes door de stegen echoot, verborgen zit in gevelstenen, in archieven, in kerkboeken en in verhalen die van generatie op generatie worden doorgegeven. Het is een verleden dat zich niet opdringt, maar dat zich laat ontdekken door wie de tijd neemt om te kijken. En wie goed kijkt, ziet in Aspe de lagen van de tijd keurig opgestapeld, als de terrassen op de omringende heuvels.
Vroege bewoning: van Iberiërs tot Romeinen
De eerste tekenen van menselijke bewoning in de omgeving van het huidige Aspe gaan terug tot ver voor onze jaartelling. Opgravingen in de directe omgeving hebben aardewerkfragmenten en overblijfselen blootgelegd van Iberische nederzettingen. De ligging – niet ver van de Vinalopó-rivier, met vruchtbare gronden en beschutting tegen de wind – maakte het tot een geschikte plek voor landbouw en bewoning. Tijdens de Romeinse periode maakte het gebied deel uit van een netwerk van landelijke villae en agrarische productieplaatsen. De Romeinen brachten olijven, wijn en hun infrastructuur – al zijn er in Aspe zelf nauwelijks resten van wegen of badhuizen teruggevonden.
Moorse invloed en irrigatiesystemen
De echte fundamenten van het middeleeuwse Aspe werden gelegd onder Moorse heerschappij. Net als veel andere dorpen in het binnenland van Alicante kende Aspe een bloeitijd 
tijdens de islamitische periode. De plaatsnaam Aspe zou zelfs zijn oorsprong vinden in het Arabisch, al is de precieze etymologie omstreden. Wat vaststaat is dat er een georganiseerde agrarische gemeenschap ontstond, met een systeem van irrigatiekanalen, of acequias, waarvan sommige delen tot in de twintigste eeuw nog gebruikt werden. De oude moskee van het dorp is verdwenen, maar haar locatie – vermoedelijk in de buurt van het huidige Plaza Mayor – leeft voort in mondelinge overleveringen.
Christelijke herovering en Aspe La Nueva
In de dertiende eeuw, in het kielzog van de Reconquista, viel Aspe onder de heerschappij van de christelijke kroon van Castilië, en vervolgens, na diverse verdragen en gebiedsruilen, onder het Koninkrijk Valencia van de Kroon van Aragón. In 1252 werd het gebied definitief herverdeeld, en de oorspronkelijke Moorse bewoners kregen te maken met nieuwe wetten, belastingen en beperkingen. Toch bleven veel van hen, als mudéjares, nog eeuwenlang in het gebied wonen.
Een belangrijk moment in de geschiedenis van Aspe vond plaats in de zestiende eeuw, toen de oorspronkelijke nederzetting – Aspe Viejo, gelegen enkele kilometers zuidelijker – verlaten werd vanwege overstromingen van de Río Tarafa en de wens van de bewoners om dichter bij vruchtbare gronden te wonen. Er werd een nieuwe nederzetting gesticht op de plek waar nu het hedendaagse Aspe ligt. Deze verplaatsing leidde tot het ontstaan van Aspe la Nueva, en markeerde het begin van een 
nieuwe fase van stadsontwikkeling, met een opnieuw ontworpen stratenplan, pleinen en de bouw van de eerste kerken en overheidsgebouwen.
Religie als centrum van gemeenschap
De bouw van de Basílica de Nuestra Señora del Socorro in de zeventiende eeuw was een keerpunt in de identiteit van Aspe. Deze kerk, met haar kenmerkende blauwe koepel en robuuste barokke gevel, zou uitgroeien tot het spirituele middelpunt van het dorp. Binnen haar muren vonden doop, huwelijk en afscheid plaats. Ze werd het decor van processies, van heiligenbeelden op houten draagbaren, van kaarslicht en wierook.
Religie speelde niet alleen een spirituele rol, maar was ook organisatorisch en sociaal het hart van de gemeenschap. De parochie was verantwoordelijk voor onderwijs, armenzorg en de organisatie van feestelijkheden. In de straten rondom de basiliek vestigden zich notabelen, kooplui en ambachtslieden. Zo ontstond het centrum van Aspe zoals we dat vandaag de dag nog herkennen.
Negentiende-eeuwse veranderingen
De negentiende eeuw bracht grote veranderingen. Net als elders in Spanje had Aspe te maken met de gevolgen van de Napoleontische oorlogen, politieke instabiliteit en de latere afschaffing van feodale privileges. In 1836 werd Aspe een zelfstandige gemeente, wat betekende dat het voortaan een eigen gemeentebestuur had, met bevoegdheden op het gebied van belastingheffing, justitie en lokale wetgeving. 
Tegelijkertijd begon in deze periode de modernisering van de landbouw. Nieuwe technieken werden geïntroduceerd, en druiventeelt – aanvankelijk voor wijnproductie – maakte steeds meer plaats voor tafeldruiven. De bekende ‘uva embolsada’ werd in deze eeuw op grotere schaal toegepast, met beschermende papieren zakjes om de rijpende druiven. Aspe groeide uit tot een centrum van druivenexport, wat welvaart bracht, maar ook een sterke afhankelijkheid van de landbouw met zich meebracht.
Twintigste-eeuwse uitdagingen en groei
De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) liet ook in Aspe zijn sporen na. Families raakten verdeeld, kerken werden tijdelijk gesloten of beschadigd, en het sociale weefsel van het dorp werd op de proef gesteld. Na de overwinning van Franco herstelde het religieuze leven zich, maar de repressie, censuur en economische stagnatie maakten het leven moeilijk.
Pas in de jaren zestig kwam er weer beweging in het dorp. De opkomst van de toeristische kust en de economische openstelling van Spanje zorgden voor migratie: jonge Aspenses trokken naar Alicante of Barcelona, of emigreerden zelfs naar Frankrijk en Duitsland. Tegelijkertijd ontstond er ook binnenlandse trek naar Aspe, juist vanwege de betaalbaarheid en 
het werk in de landbouw.
De jaren tachtig en negentig brachten een nieuwe dynamiek. Aspe investeerde in infrastructuur, onderwijs en sport. Het cultureel centrum werd geopend, en er kwam ruimte voor musea, toneel, lokale radio en herwaardering van het erfgoed. De Moros y Cristianos-feesten, die eeuwenlang op bescheiden schaal werden gevierd, kregen een nieuw elan en groeiden uit tot een jaarlijks hoogtepunt.
Aspe vandaag: erfgoed en modern leven
Vandaag de dag is Aspe een plek waar geschiedenis en toekomst samenkomen. Het historische centrum is zorgvuldig gerestaureerd, met respect voor oude gevels en pleinen. De archieven zijn opengesteld voor onderzoek en vormden de basis voor een recent historisch museum dat zich toelegt op de geschiedenis van de Vinalopó. Er is een actief erfgoedbeleid, waarbij oude boerderijen, fonteinen en kapelletjes worden behouden en van context worden voorzien.
Toch is Aspe geen openluchtmuseum. Het is een levend dorp met kinderen op straat, met markten waar groente en fruit nog rechtstreeks van de boer komen, en met bewoners die zich inzetten voor hun gemeenschap. En of je nu een inwoner bent met generatieslange wortels of een nieuwkomer die het dorp leert kennen: de geschiedenis van Aspe is voelbaar, beleefbaar en nog altijd in wording.