Wie vanuit het hart van Rafal enkele minuten richting de buitenranden van het dorp wandelt, merkt al snel hoe snel het landschap opent en verandert. Van de klinkerstraatjes met hun stoepbankjes en citroenbomen voor de deur, ontvouwt zich een breed, licht en weids landschap. Hier is de lucht ruim, het licht helder, en de horizon slechts af en toe onderbroken door een palm, een windmolen of een witgekalkte boerderij. Rafal ligt in het zuidelijke deel van de provincie Alicante, in het hart van de Vega Baja del Segura, en die ligging tekent niet alleen zijn geschiedenis, maar ook zijn natuurlijke karakter: een uitgestrekte vlakte met een subtiele rijkdom die zich niet onmiddellijk opdringt, maar langzaam onthuld wordt aan wie bereid is stil te staan.
Het landschap van de Vega Baja
De Vega Baja, waarvan Rafal deel uitmaakt, is een laagvlakte gevormd door de rivier de Segura. Deze rivier, die zijn oorsprong kent in de bergen van Jaén, voert niet alleen water aan, maar ook vruchtbare grond. Al eeuwenlang wordt dit gebied intensief gecultiveerd, waardoor er een lappendeken van akkers, boomgaarden en irrigatiekanalen is ontstaan. De zogeheten huerta, een landbouwgebied dat met de seizoenen meebeweegt, is een typisch kenmerk van de regio. Rond Rafal worden vooral citrusvruchten, artisjokken, paprika’s en granaatappels geteeld. De geur van bloeiende sinaasappelbomen in april – oranjebloesem, of azahar – is betoverend en haast bedwelmend, een geur die het voorjaar inluidt als een belofte.
Tussen deze cultuurlandschappen liggen nog steeds stukjes van het oorspronkelijke ecosysteem: droge struikheide, olijfbomen op kleine heuvels, en hier en daar rietkragen langs oude beken en waterwegen. Deze mengeling van landbouw en natuur maakt Rafal tot een interessante biotoop, waar tal van planten- en diersoorten hun plaats hebben gevonden,
vaak verscholen maar altijd aanwezig voor het geoefende oog.
Plantenrijkdom tussen droogte en vruchtbaarheid
De flora in en rondom Rafal is typisch voor het overgangsgebied tussen het agrarische laagland en het halfdroge binnenland. Op de akkers groeien natuurlijk gewassen die de mens geplant heeft – sinaasappelbomen, citroenbomen, granaatappels en vijgenbomen, met daaronder een weelde aan kruiden zoals rozemarijn, munt en basilicum. Maar wie iets verder van het dorp afgaat, komt langs de randen van velden en oude paden een natuurlijke flora tegen die bestand is tegen zon, droogte en wind: stekelige brem, wilde lavendel, tijm, distels en cactussen zoals de chumbera, de bekende vijgcactus met zijn ovaalvormige vruchten.
Langs vochtige zones – vaak oude rivierarmen of afwateringskanalen – groeien riet, tamarinde en wilgen, terwijl de zeldzamere olmen en elzen vooral in de buurt van het natuurgebied El Hondo opduiken, een eindje verderop richting Elche. Palmen zijn alomtegenwoordig, met name de dadelpalm en de Europese dwergpalm (Chamaerops humilis), die van nature voorkomt in dit deel van Spanje.
Dierenleven tussen akkers en luchtruim
Het dierenrijk rond Rafal is verrassend gevarieerd. In de akkers en boomgaarden wemelt het van het kleine leven: krekels, bidsprinkhanen, vlinders, hommels, kevers, gekko’s en de onvermijdelijke mierenkolonies. Tussen de rietkragen bewegen zich padden en kikkers, vooral in het voorjaar, en met een beetje geluk spot je een ringslang of de sierlijke,
ongevaarlijke slang culebra de escalera.
De vogels zijn misschien wel het meest aanwezig. Roofvogels zoals de torenvalk en buizerd zweven hoog in de lucht, speurend naar prooi. In de velden fladderen patrijzen, terwijl zwaluwen, merels, vinken, putters en eksters de bomen en lucht vullen met hun aanwezigheid. In de winter strijken trekvogels neer in de nabijgelegen moerasgebieden, waaronder lepelaars, reigers en de iconische flamingo’s die zich vaak ophouden bij El Hondo of de zoutmeren van Santa Pola.
Natuurgebieden in de omgeving
Hoewel Rafal zelf geen groot natuurpark binnen de gemeentegrens kent, ligt het strategisch tussen enkele belangrijke beschermde gebieden in de provincie Alicante. Een van de meest in het oog springende is het eerder genoemde Parque Natural de El Hondo, op slechts 20 tot 25 minuten rijden van Rafal. Dit is een uitgestrekt wetlandgebied met rietvelden, vijvers en lagunes, van groot belang voor de biodiversiteit van de regio. Het park is uitstekend toegankelijk via vlonders en observatieposten, en vormt een paradijs voor vogelaars.
Iets verder weg, richting Orihuela, liggen de heuvels van de Sierra de Orihuela – een gebied met kalksteenrotsen, dennenbossen en uitzichten over de hele Vega Baja. De flora is hier ruiger en mediterraner: aleppodennen, wilde olijven en jeneverbesstruiken bepalen het beeld. Hier vind je ook de Senda del Monte de San Miguel, een bekende wandelroute die voert langs kapellen, uitzichtpunten en schaduwrijke paden.
Rustzoekers en natuurliefhebbers
Voor wie in Rafal woont of verblijft en van rust en buitenleven houdt, biedt de omgeving een schat aan mogelijkheden. Je hoeft geen ervaren wandelaar te zijn om te genieten van het landschap: al een korte wandeling langs de oude irrigatiekanalen of de camino rural richting Callosa de Segura biedt uitzicht op akkers, vogels en bergen aan de horizon. Fietsroutes leiden je via landelijke wegen naar andere dorpjes, citrusplantages en boomgaarden vol amandel- en perzikbomen, die in het voorjaar met hun bloesem een roze sluier over het landschap leggen.
En misschien is dat wel de ware schoonheid van de natuur rond Rafal: ze hoeft niet spectaculair te zijn om indruk te maken. Geen diepe ravijnen of machtige bergen, maar wel een levend mozaïek van kleuren, geuren, gewassen en geluiden – een plek waar de mens en natuur al eeuwenlang samen leven in een stil verbond.