Een jonge gemeente met oude wortels
Wie vandaag door Los Montesinos wandelt, ziet een moderne, overzichtelijke dorpsstructuur, rechte straten en nieuwbouwhuizen met ruime percelen. Het oogt jong — en dat is het ook, althans op papier. Want hoewel de gemeente pas sinds 1990 officieel als zelfstandige entiteit bestaat, gaan de wortels van Los Montesinos veel verder terug dan de gemeentelijke grenzen suggereren. De streek kende al bewoning in de pre-Romeinse tijd, al zijn er geen grote archeologische opgravingen gedaan binnen de huidige dorpsgrenzen. Toch wijzen resten van amforen en oude irrigatiesystemen in de omgeving op langdurige menselijke activiteit, vooral gericht op landbouw en zoutwinning.
Oorspronkelijk maakte het gebied deel uit van het uitgebreide landgoed van de markies van Algorfa, in handen van de adellijke familie Montesinos. Hun naam leeft voort in de benaming van de plaats, letterlijk vertaald: ‘de bergbewoners’. Hoewel het gebied relatief vlak is, verwijst de naam waarschijnlijk naar de heuvelachtige achtergrond of symbolisch naar de ‘verheven’ positie van de landeigenaren in de toenmalige samenleving. De familie Montesinos had niet alleen invloed in deze streek, maar ook in bredere delen van de Vega Baja, met connecties tot Orihuela en zelfs Valencia. In archieven vinden we contracten, grondverkoopaktes en geschillen over waterrechten waarin de naam Los Montesinos al eeuwenlang figureert.
Van moerasgebied tot landbouwparadijs 
De streek rond Los Montesinos behoorde eeuwenlang tot het achterland van de Vega Baja: een vruchtbare, maar deels moerassige zone tussen de rivier de Segura en de zoutmeren bij Torrevieja. Pas na de grote irrigatiewerken van de 18e en 19e eeuw — waaronder de aanleg van kanalen, sloten en drainage — kon het gebied echt benut worden voor grootschalige landbouw. Citrus, amandelen, druiven en later ook artisjokken en paprika's vonden hier vruchtbare grond. Deze agrarische bloei leidde tot de aanleg van nieuwe nederzettingen, waarbij Los Montesinos uitgroeide tot een knooppunt van lokale handelsroutes tussen de lager gelegen vlaktes en de havens van Guardamar en Torrevieja.
Het gehucht Los Montesinos ontstond als arbeidersnederzetting bij deze landbouwontwikkelingen. Families vestigden zich rondom de boerderijen, er kwam een kleine kerk, een herberg, en uiteindelijk een dorpsplein. In de eerste helft van de 20e eeuw groeide het dorp langzaam maar gestaag. De meeste inwoners waren landarbeiders of ambachtslieden, afhankelijk van het ritme van het veld, de seizoenen en het weer. Het dagelijks leven speelde zich grotendeels af binnen een straal van enkele kilometers. Verhalen van oudere inwoners spreken over dorpswinkels waar alles los werd verkocht — van bonen tot zout — en over ezelkarren die op marktdagen via stoffige zandwegen naar Almoradí trokken.
Onder het bestuur van Almoradí 
Tot ver in de 20e eeuw viel Los Montesinos administratief onder de invloedssfeer van de nabijgelegen stad Almoradí. Dit betekende dat besluiten over onderwijs, infrastructuur of lokale belastingen vaak elders genomen werden. Veel dorpsbewoners voelden zich daardoor onvoldoende vertegenwoordigd en pleitten al decennia voor een zelfstandige gemeentestatus. Maar bureaucratie en lokale politiek lieten zich niet haasten. In de jaren ‘70 werden er petitiecampagnes gehouden, waarbij tientallen bewoners handtekeningen verzamelden in cafés, op het kerkplein en tijdens marktdagen. De roep om zelfbeschikking werd sterker naarmate het dorp groeide.
Toch groeide het dorp in de jaren ’70 en ’80, mede dankzij de opkomst van het toerisme aan de Costa Blanca. Los Montesinos werd aantrekkelijk als woonplek voor mensen die in Torrevieja of Guardamar werkten, maar een rustiger leven buiten de stad zochten. De eerste urbanisaties — destijds kleinschalig van opzet — verschenen aan de rand van het dorp. Jongeren die elders werkten of studeerden, keerden terug om zich in het ouderlijk dorp te vestigen, wat de sociale cohesie versterkte en leidde tot een heropleving van traditionele feesten en gebruiken.
De langverwachte onafhankelijkheid (1990) 
Op 30 maart 1990 kwam eindelijk het langverwachte besluit: Los Montesinos werd een zelfstandige gemeente, met een eigen burgemeester, gemeenteraad en zeggenschap over lokale zaken. Deze stap werd breed gevierd door de dorpsbevolking. Het betekende een herwaardering van de eigen identiteit, een gevoel van autonomie en de kans om het dorp te ontwikkelen op een manier die aansloot bij de wensen van de inwoners. Straatnamen werden herzien, lokale culturele centra opgericht en het dorpsplein heringericht als plek voor samenkomst en viering.
In de jaren die volgden, werd er flink geïnvesteerd in infrastructuur, scholen, gezondheidszorg en woningbouw. Nieuwe woonwijken verrezen, en met name in urbanisaties als La Herrada vestigden zich veel buitenlandse gezinnen en gepensioneerden. Hierdoor veranderde de samenstelling van de bevolking ingrijpend: waar Los Montesinos ooit een gesloten boerendorp was, groeide het in enkele decennia uit tot een van de meest internationaal georiënteerde dorpen van de regio. In 2020 kwam zelfs meer dan 40% van de inwoners uit andere landen van de EU — vooral uit het Verenigd Koninkrijk, België en Nederland.
Een brug tussen verleden en toekomst
Toch is het verleden nooit ver weg in Los Montesinos. De oorspronkelijke dorpskern, met de kerk Iglesia Nuestra Señora del Pilar, het plein en enkele bewaard gebleven herenhuizen, ademt nog altijd de sfeer van weleer. Tijdens de lokale feesten komen tradities tot leven die soms eeuwen teruggaan, zoals de processies, de ‘correfocs’ (vuurloopoptochten) en de dorpsmissen ter ere van de beschermheilige. Er is een lokale muziekgroep actief die traditionele Valenciaanse en Castiliaanse melodieën speelt, vaak tijdens festiviteiten met kleurrijke kostuums en dans.
Ook verhalen van oudere bewoners herinneren aan een tijd waarin er nog met ezelkarren gereden werd, het water uit een gemeenschappelijke pomp gehaald werd, en de zomeravonden doorgebracht werden op stoelen voor de deur, onder het geklik van dominostenen en het zachte rumoer van stemmen. Deze verhalen worden vaak gedeeld tijdens bijeenkomsten van de ouderenvereniging of vastgelegd in lokale geschriften en familiefoto’s, die gekoesterd worden als stille getuigen van een dorp dat zijn wortels niet vergeet.
Los Montesinos is dan misschien een jonge gemeente, maar haar ziel is gevormd door generaties van hardwerkende mensen, historische omwentelingen en een groeiend besef van trots en zelfstandigheid. Voor wie zich hier wil vestigen — tijdelijk of permanent — biedt deze plek niet alleen zon en rust, maar ook een levendige geschiedenis die voortleeft in het straatbeeld, de tradities en de verhalen van haar inwoners.